İlk Türk polisiye serilerini çeviribilim bağlamında yeniden düşünmek

Abstract

Çeviri tarihi araştırmalarında “tercüme” kavramı “Osmanlı kültürüne bağlı pek çok aktarım çeşidinikapsayan bir pratikler bütünü” olarak karşımıza çıkmaktadır (Paker, 2014: 67). Bu bağlamda“tercüme” kavramı “nakl”, “taklid”, “te’lîf” gibi kavramsal tartışmaları da beraberinde getirmiştir.Yapılan araştırmalarda Osmanlı’nın “te’lîf” eser anlayışının günümüzün “özgün” eser anlayışındanfarklı olarak “yabancı sayılabilecek kaynak ya da kaynaklara dayanan, kısmen terceme olabilen,kısmen yazarın katkılarıyla üretilen” eserleri kapsadığı vurgulanmaktadır (2014: 38). Bu açıdanOsmanlı kültüründe “tercüme” “çok çeşitli yeniden yazma pratiklerini kapsayan bir kavram” (2014:42), “te’lîf” pratiği ise “terceme yollu bir sahiplenme edimi” (2014: 56) olarak düşünülmektedir.Böylece te’lîf eser ve tercüme eser arasındaki keskin sınırlar bulanıklaşmakta ve tercüme yoluylaoluşturulan eserler karşımıza çıkmaktadır. “Te’lif” kavramının “tercüme” kavramı çerçevesindedeğerlendirilmesi, “te’lîf” ve “tercüme” olarak sunulan eserlerin yeniden incelenmesini gereklikılmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Osmanlı’daki ilk yerli polisiye edebiyat örneklerini bu çerçevedeirdelemektir. Bahsi geçen polisiye edebiyat eserlerine “Türklerin Sherlock Holmes’ü” olarak tanıtılanve farklı “yazarlar” tarafından kaleme alınan “Amanvermez” serileri (1913–1934) örnek gösterilebilir.İlk seri polisiye edebiyat eserleri gerek kurgu gerek karakter yaratımı açısından Batılı polisiyeörneklerine benzemesine rağmen kendi döneminin özelliklerini yansıtması sebebiyle “özgün mü?”yoksa “taklit mi?” sorularını gündeme getirmiştir (Örn. Öztürk, 2012; Şahin, 2011). Bu çalışmada,eserlerin yazıldığı dönemdeki işlevlerini anlamak için söz konusu eserler “terceme yollu yazma”(Paker, 2014: 46) stratejisi olarak “te’lîf” kavramı ışığında yeniden değerlendirilecektir.