Toni Morrison’un Sula (1973) romanındaki folklorik unsurların Türkçeye aktarımı

Abstract

Türkiye’de geniş bir okur kitlesine sahip ve kitaplarının çoğu Türkçeye kazandırılmış AfroAmerikalı yazar Toni Morrison’un romanları, ABD’de Afrika kökenli Amerikalıların dünyasına odaklanmakta olup Afrika kültürü ile bu ata kültürüne ait sözlü geleneğe ilişkin unsurları barındırmaktadır. Bu çalışmanın amacı, yazarın ikinci romanı olan Sula (1973)’da Afro-Amerikan kültüründeki sözlü geleneği çağrıştıran folklorik unsurların Türkçeye aktarılma biçimlerinin, Molefi K. Asante’nin ortaya koyduğu Afro-merkezci yaklaşım (Afrocentricity) çerçevesinde betimlenerek çevirmenin rolüne ilişkin saptamalarda bulunmaktır. Çalışmaya konu olan romanın Türkçeye ilk çevirisi Türkçeye birçok önemli yapıt kazandıran deneyimli çevirmen Ülker İnce’nin kaleminden çıkmış olup, 1994’te Can Yayınları’nca yayımlanmıştır. Romanın İnce tarafından yapılan yeniden çevirisi ise 2017’de Sel Yayıncılık tarafından yayımlanmıştır. Söz konusu folklorik unsurlara ilişkin kaynak metinden yapılan alıntılar ve bu alıntıların iki erek metinde bulduğu karşılıklar, çevirmenin varlığı/görünürlüğü/sesi (The translator’s presence/visibility/voice) bağlamında karşılaştırmalı olarak çözümlenmiştir. Çalışmada kuramsal yaklaşım olarak, Lawrence Venuti’nin The Translator’s Invisibility: A History of Translation (1995) (Çevirmenin Görünmezliği: Çeviri Tarihi) adlı kitabında gündeme getirdiği “çevirmenin görünürlüğü/görünmezliği” (the translator’s (in)visibility) sorunsalından ve Theo Hermans’ın The Translator’s Voice in Translated Narrative (1996) (Çeviri Anlatıda Çevirmenin Sesi) adlı makalesinde tartışmaya açtığı “çevirmenin sesi” olgusundan yararlanılmıştır. Çalışma, çevirmenin Afro-merkezci bir yaklaşımla, kaynak ve erek metinlerdeki dilsel ve kültürel unsurları harmanlayıp, Türk okurları yabancı oldukları AfroAmerikan kültürüne özgü unsurlarla tanıştırmış olduğunu gözler önüne sermeye çalışmaktadır.