Mozart’ın ‘Saraydan Kız Kaçırma Operası’nın Covid-19 Pandemisi Nedeniyle Yeniden Yazımı Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Opera eserlerinde Batılı olmayan dünya sık sık konu edilir. Bu çalışma yine Batılı olmayan dünyadaki Öteki’nin resmedildiği, Wolfgang Amadeus Mozart’ın çok beğeni toplayan ‘Saraydan Kız Kaçırma’ (‘Die Entführung aus dem Serail’) Operası’nın Covid-19 pandemisi nedeniyle Türkiye’de İstanbul Devlet Operası’nda 2020’de özel olarak tasarlanan ve sahnelenen temsili mercek altına alınmaktadır. Kuramsal çerçeve, çeviribilimde dilsel ve performans sanatlarında müzikal bir kavram olarak karşımıza çıkan yeniden yazım kavramı üzerine oturtulmuştur. Şimdiye dek alanyazında eserler üzerinde yapılmış olan yeniden yazımlar ya sadece çeviribilim ya da performans sanatları çerçevesi dahilinde irdelenmiştir. Dolayısıyla, bu çalışma bir performans sanatında yeniden yazımı çeviribilimsel ve müzikal olarak ele almakta olan ilk çalışma niteliğindedir. Çalışmanın başlıca amacı söz konusu eserin bu yeniden yazımı için medyada sunulan gerekçelendirmeleri Genette’nin (1997) dış yan metin öğeleri çerçevesinde irdelemek ve sonuçta ortaya çıkan değişiklikleri disiplinlerarası ve betimleyici bir yaklaşım sunmak suretiyle çözümlemektir. Araştırmacıların konu alanları itibari ile müzikal, dilsel ve kültürel olarak değişen yönler, basında temsil ile ilgili yazılı ve sözlü haberler, rejisör ve koreograf söyleşilerinin olduğu videolar taranarak ve buna ilaveten her iki alandan birer sanatçı/uzman görüşüne başvurularak sistematik bir şekilde ele alınacaktır. Çalışma yeniden yazım kapsamında salgınla ilişkilendirilebilecek değişikliklerin yanısıra hiç ilgisi olmayabilecek değişiklikler de ortaya koymaktadır. Yerlileştirmenin izlerinin sürüldüğü salgınla ilgisi olmayan bu sonuçlar van Dijk’in (1998) yaptığı, Biz-Onlar ayrımı çerçevesinde tartışılmaktadır. Çalışma, bir performans sanatının yeniden yazımı gibi çok katmanlı bir konuyu ele alırken sunduğu, yazarların bildiği kadarıyla bu anlamda ilk olma özelliği taşıyan çalışmada Müzik ve Çeviribilim alanlarını birleştirerek yaptığı disiplinlerarası betimlemeyle, daha kapsamlı bir bakış açısı getirerek, bundan sonra gelecek disiplinlerarası çalışmaların önünü açmayı hedeflemiştir.