In between remembering and forgetting: A critical reading of Atatürk Cultural Center as a place of memory

Abstract

Belleğin oluşması ve sürdürülmesi, somut nesneler üzerinden tanımlanan süreçler ile mümkündür. Özellikle, fiziksel mekân, hatırlanması istenen anıların düzenini koruyor olmasından ötürü hatırlamanın araçlarından birisidir. Mekân, bir mimarlık ürünüdür ve mimarlık, bu ürünü ile bellek süreçlerinde işlevsel bir rol oynar. Tarihin şekillendiği, hafızanın ortaya çıktığı, anma törenleri gibi sembollerin görüldüğü mekanlar Pierre Nora tarafından hafıza mekanları olarak adlandırılmıştır. Nora'ya göre bir yerin hafıza mekânı olarak adlandırılabilmesi için materyal, işlevsel ve sembolik değerleri bir arada bulundurması gerekir. Bu çalışmada, hafıza mekânı ölçütleri bellek ve karşı-bellek kavramları üzerinden, Türkiye'nin simge yapılarından biri olan Atatürk Kültür Merkezi bağlamında incelenmiştir. Bir opera binası yapılması kararı verilmesinden, AKM'nin yıkılıp yeniden yapıldığı günümüze kadar yapı birçok tartışmanın öznesi haline gelmiştir. AKM, özellikle savaş sonrası enternasyonal mimarlık döneminin en önemli örneklerinden biri olması, günlük hayata dahil olması, toplumsal olaylara tanıklık etmesi, yıkım süreci ve temsil ettiği değerler ile hem tarihte hem de bellekte yer etmiş bir yapıdır. Bu tezde, mekân ve bellek ilişkisi, kolektif bellek, karşı-bellek, anıt, yıkım gibi kavramlar ve AKM'nin tarihsel süreçteki değişimleri literatür araştırması ve arşiv çalışmaları yöntemleri ile araştırılmıştır. Elde edilen veriler ile AKM; bellekte ve karşı-bellekte, materyal, işlevsel ve sembolik değerleri bağlamında incelenmiştir. Bu çalışmalar özellikle yapının mimari değeri ve simgelediği sosyal, kültürel ve politik değerler üzerinde yoğunlaşır. Böylece yapının geçirdiği süreçler ve tanıklıkları farklı bellek türleri üzerinden karşılaştırılarak analiz edilmiştir. AKM'nin örnek olarak ele alındığı bu tez ile toplumsal hayatta yer eden, mimari ve sembolik değerlere sahip yapıların farklı bellek türleri üzerinden bir hafıza mekânı olarak incelenmesini sağlayacak bir metodoloji geliştirilmesi amaçlanır.

The formation and maintenance of memory is possible with processes defined through concrete objects. In particular, physical place is a mean of remembering, since it preserves the order of the memories desired to be remembered. Places where history is shaped, memory is revealed, and symbols take place are seen as places of memory by Pierre Nora who calls a place having material, functional and symbolic values as a place of memory. In this study, the criteria of place of memory was examined in the context of Atatürk Cultural Center, through the concepts of memory and counter-memory. From the decision to build an opera house to the present day, the building has become the subject of many discussions. The historical and symbolic place of ACC are especially related with being one of the most important examples of the Post-War International Style in Turkey, its involvement in daily life, and the values it represents. In this thesis, concepts such as place and memory, collective memory, counter-memory, monument, destruction, and the historical process of the ACC have been investigated. With the obtained data, the ACC has been studied in terms of memory and counter-memory, with its material, functional and symbolic values. These studies especially focus on the its architectural value and the social, cultural, and political values it symbolizes. The study aims to develop a methodology that will enable the buildings with architectural and symbolic values to be examined as a place of memory through different types of memory.