Çok uluslu şirketler, Türkiye'de sorumluluk davalarına uygulanacak hukuk ve uyuşmazlık çözümü

Abstract

Çok uluslu şirket (ÇUŞ)'ler az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelere yaptıkları yatırımlarla ülkelerin refah seviyesinin artmasına önemli katkı sağlasalar da yavru şirket ("bağlı şirket") üzerinden yatırım yapılan ülke menfaatinin ikinci plana atılarak uluslararası şirketler topluluğunun menfaatini ön planda tuttukları bilinen bir gerçektir. ÇUŞ yapısında hâkim şirket/teşebbüsün ("hâkim ortak"), Türkiye'deki bağlı şirket ile olan ilişkilerinde, uluslararası şirketler topluluğunun menfaatini ön planda tutabilir. Bunun sonucu olarak, bağlı şirketin diğer ortakları ("topluluk dışı ortaklar") ve alacaklıları bu ilişkiden etkilenebilir ve eğer bir kayıp söz konusu ise Türk Ticaret Kanunu (TTK)'da yer alan şirketler topluluğu hükümleri uygulanabilir. ÇUŞ'ları, TTK m. 195 ve m. 202 ile sınırlı olarak, milletlerarası özel hukuk çerçevesinde incelediğimiz ve üç bölümden oluşan çalışmamızın birinci bölümünde, uluslararası yatırım kavramı, ÇUŞ'ların Türkiye'de yatırım alanı olarak seçtikleri sektörler ve bu sektörlerde TTK'nın topluluk hükümleri kapsamında hâkim ortak-bağlı şirket ilişkisinin kurulup kurulamayacağı irdelenecektir. İkinci bölümde, hâkimiyetin hukuka aykırı kullanılması temelinde hâkim ortak-bağlı şirket ilişkisinde hâkim ortağın sorumluluğunu tespit ettikten sonra yabancılık unsuru barındıran uyuşmazlıklarda sorumluluğa uygulanacak hukuku milletlerarası özel hukuk bağlamında tespit etmeye çalışacak ve TTK'nın yabancılık unsuru içeren şirketler topluluğu hükümlerinin özel nitelikli kanunlar ihtilafı kuralı olup olmadığını inceleyeceğiz. Üçüncü bölümde, TTK m. 202/1-e ile verilen yetkinin, milletlerarası özel hukuk anlamında münhasır yetki olup olmadığını tartışacak, müteakiben sorumluluk davalarının tahkime elverişli olup olmadığına ve tahkim şartının esas sözleşmede ("ana sözleşme") yer almasının mümkün olduğu hallerde üçüncü kişilere teşmili sorununa değineceğiz.

In multinational companies ("MNCs"), the parent company/enterprise ("controlling shareholder") will likely to prioritize the interests of the international group of companies in its relations with the subsidiary ("dependent company") incorpareted in Turkey. In this relationship, dependent company's sahareholders and creditors may be affected and in case of their loss, TCC's corporate group provisions may came to effect. Our thesis, which we study MNCs under TCC Art. 195 and Art. 202 in the scope of private international law, is consisted of three parts and in the first part we discuss, the concept of international investment, the sectors chosen by the MNCs as investment areas in Turkey and whether a controlling partner-subsidiary relationship can be established in these sectors within the scope of the corporate group provisions of the TCC. In the second part, after determining the liability of the controlling shareholder grounded on the unlawful use of dominance, we try to determine the law to be applied to the liability disputes containing foreign element in the context of private international law and whether the provisions of the TCC are hidden (special) conflict of laws rules. In the third part, we discuss whether the authority given by TCC Art. 202/1-e is an exclusive jurisdiction in the sense of private international law, then we mention about the arbitrability of the liability cases arising from the unlawful use of dominance and the problem of extension of the arbitration clause in the articles of association, if any, to the third persons.